گیاه گیمنما (با نام علمی : Gymnema sylvestre) یک گیاه دارویی بومی جنگل های گرمسیری هند، آفریقا و استرالیاست که در طب سنتی آیورودا برای درمان بیماری های مختلف از جمله قند خون و دیابت، مالاریا و درمان گزش مار استفاده می شود. از برگ های این گیاه در طب سنتی هند به طور گسترده در کاهش اشتیاق به مصرف قند استفاده می شود. امروزه این گیاه در سراسر جهان کشت می شود و از این رو اسامی متعددی دارد. گیمنما در هند به ” gurmar “ معروف است که به معنای از بین برنده قند است. این گیاه دارویی علاوه بر اثرات اثبات شده در کمک به بهبود قند خون و سطح انسولین، در کاهش وزن و کاهش چربی خون نیز موثر است.

ترکیبات موثره موجود در این گیاه عبارتند از:

 
ترپنوئیدها- ساپونین ها- آنتراکینون ها- فلاونوییدها- فیتین- رزین ها- اسیدهای آلی مانند تارتاریک اسید، فرمیک اسید و بوتیریک اسید- ترکیبات استرولی مانند لوپئول و استیگماسترول- اگزالات کلسیم

خواص دارویی گیاه گیمنما:

مبارزه با دیابت 

مهم ترین ویژگی این گیاه، اثرات ضد دیابتی آن است. مطالعات نشان می دهد که گیمنما اثرات چشمگیری در کاهش قند خون دارد. این گیاه به حفظ قند خون نرمال به ویژه بعد از وعده های غذایی کمک می کند. اگر به مصرف قند اعتیاد دارید، گیمنما می تواند تمایل و ولع شما را به قند کاهش دهد. بخش گلوکورونیک اسیدی متصل به مولکول گیمنمیک اسید، به عنوان ترکیب موثر موجود در این گیاه، سبب کاهش حساسیت به قند و سرکوب کردن طعم شیرین می‌گردد. این گیاه از طریق مکانیسم های مختلفی اثرات ضد دیابتی خود را اعمال می کند، به عنوان مثال می توان به افزایش ورود گلوکز به داخل سلول، افزایش و بازسازی سلول های بتای پانکراس، تحریک ترشح انسولین، کاهش جذب روده ای گلوکز و مهار آنزیم آلفا گلیکوزیداز اشاره کرد.

 کاهش وزن

از آن جایی که گیمنما می تواند باعث کاهش وزن، مهار جذب قند و کاهش ولع به قند شود، بنابراین به عنوان گیاهی موثر در درمان چاقی مورد توجه است. گیمنمیک اسید موجود در این گیاه می تواند از تجمع تری گلیسیرید در عضلات و کبد جلوگیری کند و باعث کاهش تجمع چربی در بدن شود. همچنین به دلیل نقش این ترکیب در متابولیسم چربی و کربوهیدرات ها، ممکن است در کاهش وزن و جلوگیری از چاقی موثر باشد.

بهبود سطح کلسترول خون

گیمنما می تواند به کاهش سطح LDL و تری گلیسیرید خون کمک کند. بررسی نتایج پژوهشی معتبر حاکی از این است که مصرف یک فرآورده ی چند جزئی که یکی از اجزای سازنده ی آن گیمنما بوده است، در افراد شرکت کننده در این مطالعه، به کاهش وزن و کاهش شاخص توده بدنی به میزان 5 تا 6 درصد منجر شد. این میزان از کاهش وزن می تواند باعث کاهش اندازه سلول های چربی و کاهش تجمع چربی در کبد شود. همچنین در افراد مصرف کننده ی این مکمل، میزان دریافت غذا، سطح کلسترول و سطح تری گلیسیرید خون به طور معنی داری کاهش پیدا کرد

 بهبود علائم آرتریت

ترکیبات ضد التهاب موجود در گیمنما مانند تانن و ساپونین ها می تواند برای در کمک به بهبود بیماری های التهابی مانند آرتریت مفید باشند. تحقیقات نشان می دهد که گیمنما باعث کاهش آزادسازی واسطه های التهابی می شود و از این طریق می تواند به کاهش تخریب استخوان و بهبود علائم آرتریت کمک کند. 

 تنظیم سیستم ایمنی

در مطالعات حیوانی نشان داده شده است که گیمنما و به ویژه ترکیب گیمنمیک اسید موجود در آن می تواند باعث بهبود عملکرد سیستم ایمنی شود. در واقع این گیاه پاسخ های سیستم ایمنی را افزایش و یا کاهش می دهد و بدین ترتیب به عنوان یک تنظیم کننده ی سیستم ایمنی عمل می کند. 

سایر اثرات گزارش شده از این گیاه عبارتند از:

ملین- ادرارآور- کاهنده ی سرفه- ضد پوسیدگی دندان- بهبود دهنده ی زخم- ضد سرطان- محافظ کبدی- ضد میکروب

دوز موثر و نحوه ی مصرف

 بهتر است مصرف را از دوزهای کمتر آغاز کرده و به تدریج مقدار مصرفی را افزایش داد. همچنین برای جلوگیری از جذب قند توصیه می شود 5 تا 10 دقیقه قبل از مصرف و یا همراه با وعده ی غذایی از مکمل های حاوی این گیاه استفاده شود. شروع اثربخشی فرآورده های حاوی این گیاه با توجه به علت مصرف متفاوت است. به عنوان مثال، عصاره های این گیاه به سرعت سبب کاهش طعم شیرین می شود و تا چندین ساعت، این اثر باقی می ماند. اما برای برای مشاهده ی اثرات استفاده از این گیاه در تنظیم قند خون، مصرف طولانی مدت و تحت نظر پزشک لازم است.

عوارض جانبی

اگرچه تاکنون عارضه جانبی خاصی با مصرف دوزهای معمول گیمنما گزارش نشده است، اما ممکن است در دوزهای بیشتر از حد معمول، افت قند خون، ضعف و تعریق بیش از حد مشاهده شود.