کم خونی زمانی روی می دهد ، که سطح گلبول های قرمز خون (RBC) در بدن پایین می آید. این امر با امراض مختلفی همراه است زیرا گلبول های قرمز حاوی هموگلوبین هستند که اکسیژن را به بافت های بدن انتقال می دهند. کم خونی با فشار بر اعضای بدن و خستگی همراه است کم شدن شمار گلبول های قرمز بدلیل از بین رفتن گلبول ها، نابودی و کند شدن روند تولید آنهاست کم خونی یکی از بیماری های خونی است که دلایل زیادی دارد که از جمله می توان به جنبه وراثتی، مشکل سوء تغذیه (فقر آهن یا کمبود ویتامین ها)، ابتلا به بیماری های عفونی و برخی سرطان ها و مصرف برخی داروها یا تماس با برخی سموم اشاره کرد
زمانی که سرعت از دست رفتن گلبول های قرمز بدلیل فرایند همولیز، بیشتر از حد نرمال باشد، مغز استخوان با افزایش تولید گلبول های جدید، گلبول های از دست رفته را جبران می کند اما اگر سرعت از دست رفتن گلبول ها بیشتر از حد معمول باشد و امکان جبران گلبول های از دست رفته ممکن نباشد، فرد به کم خونی مبتلا می شود که به این حالت، کم خونی همولیتیک گفته می شود کم خونی همولیتیک خودایمنی زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به گلبول های قرمز حمله کند و آنها را از بین ببرد. این حالت بدلیل ابتلا به یک بیماری روی میدهد اما برخی مواقع بدون دلیل ایجاد می شودکم خونی همولیتیک ارثی همان طور که از نامش پیداست، یک بیماری ارثی است. از اشکال این بیماری می توان به بیماری گلبول های داسی شکل، تالاسمی، کمبود گلوکز-6-فسفات دی هیدروژناز (G6PD) و اسفروسیتوز ارثی اشاره کرد
این بیماری نوع شدید کم خونی است که در میان افریقایی ها بیشتر مشاهده می شود (از هر 500 نفر، یک کودک امریکایی اهل افریقا به این بیماری مبتلاست). این بیماری بر هموگلوبین که یکی از پروتئین های موجود در گلبول قرمز است، تاثیر می گذارد، هموگلوبین وظیفه انتقال اکسیژن به اعضای بدن را برعهده دارد. گلبول های قرمز با هموگلوبین سالم بدلیل گرد بودن و داشتن انعطاف پذیری، براحتی از جریان خون عبور می کنند. بیماری گلبول داسی شکل موجب چسبندگی، سفتی و شکنندگی گلبول های قرمز شده و این گلبول ها به شکل منحنی و داس تبدیل می شوند. این گلبول ها بجای عبور از شریان ها، مجرای عبور خون را مسدود کرده و خون موردنیاز به بافت ها و اعضای بدن نمی رسد که در این صورت، بافت ها و اعضای بدن دچار کمبود اکسیژن شده و بدن نیز درگیر برخی مشکلات می شود
تالاسمی، بیماری است که بر روند ساخت و تولید هموگلوبین تاثیر می گذارد. شمار گلبول های قرمز خون بیشتر از سایر گلبول هاست و عمر آنها حدود 4 ماه است. بدن روزانه گلبول های قرمز جدیدی را تولید کرده و آنها را جایگزین گلبول های مرده و از دست رفته می کند. در بیماری تالاسمی، این گلبول ها با سرعت بالایی از بین می روند که در نهایت فرد به بیماری کم خونی مبتلا می شود
تالاسمی ماژور یا آنمی کولی، نوع شدید کم خونی است که گلبول های قرمز به سرعت از بین می روند و آهن در بافت های مهم بدن رسوب می کند. تالاسمی ماژور منجر به کم خونی خفیف می شود
اسفروسیتوز وراثتی یک بیماری ارثی است که گلبول های قرمز بدرستی شکل نمی گیرند (گلبول ها به شکل کره نازک هستند) و بدلیل مسئله ژنتیکی و وجود پروتئین در ساختار گلبول قرمز، بسیار شکننده هستند که همین امر موجب نابودی و از بین رفتن گلبول ها و درنهایت ابتلا به کم خونی، یرقان و بزرگ شدن طحال می شود. سابقه خانوادگی، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش داده و این بیماری بیشتر در شمال اروپا مشاهده می شود و می تواند همه نژادها را درگیر کند
کم خونی با خونریزی شدید ناشی از جراحت، جراحی یا لخته شدن خون ارتباط دارد. کم خونی تدریجی در بلندمدت مثل خونریزی روده بدلیل ابتلا به بیماری التهاب روده (IBD) منجر به بروز آنمی شده که با قاعدگی شدید در دختران نوجوان و زنان همراه است. همه این عوامل، نیاز بدن را به آهن افزایش می دهند زیرا آهن از جمله عناصری است که برای ساخت و تولید گلبول های قرمز ضروری می باشد
آنمی اپلاستیک زمانی اتفاق می افتد که مغز استخوان نتواند گلبول های قرمز را بقدر کافی تولید کند و این بیماری بدلیل عفونت ویروسی یا تماس با مواد شیمیایی سمی، اشعه ها یا مصرف داروهایی مثل آنتی بیوتیک، داروهای ضد صرع یا داروهای سرطان روی می دهد. برخی سرطان ها در کودکان مثل سرطان خون یا لوکمی باعث بروز آنمی اپلاستیک می شود درحالیکه برخی بیماری های ژنتیک یا مزمن بر عملکرد مغز استخوان تاثیر می گذارند. بالا بودن سطح هموگلوبین و گلبول های قرمز به انتقال اکسیژن برای رشد جنین در رحم کمک می کند. بعد از تولد، اکسیژن به مقدار فراوان موجود بوده و سطح هموگلوبین در حدود 2 ماهگی به کمترین میزان افت می کند که به این حالت، آنمی فیزیولوژیک نوزاد گفته می شود. افت موقتی شمار گلبول ها طبیعی بوده و به هیچ درمانی نیاز ندارد زیرا بدن نوزاد فورا شروع به ساخت و تولید گلبول های قرمز می کند. از آنجایی که آهن برای تولید هموگلوبین ضروری است لذا کم خونی بدلیل کمبود آهن اتفاق می افتد. کمبود آهن در رژیم غذایی منجر به کم خونی ناشی از فقر آهن می شود. این نوع کم خونی در میان کودکان متداول بوده و در هرسنی روی می دهد اما در کودکان زیر 2سال بیشتر مشاهده می شود. نوزادان و اطفالی که زیاد شیر می خورند، بیشتر در معرض فقر آهن قرار دارند
اغلب پزشکان، کم خونی را از طریق انجام آزمایشات خون تشخیص می دهند. آنها براساس شمار سلولهای خون (CBC) نشان می دهند که آیا تعداد گلبول های قرمز کمتر از حد نرمال است یا خیر
آزمایش نمونه خون: برای آزمایش گلبول های قرمز، یک قطره خون روی یک اسلاید شیشه ای گذاشته شده و سپس زیر میکروسکوپ قرار می گیرد که با استفاده از آن می توان علت کم خونی را تشخیص داد
تست آهن: این آزمایش شامل تست سرم آهن و فریتین است که می تواند به تعیین کم خونی ناشی از فقر آهن کمک کند
الکتروفورز هموگلوبین: با کمک این تست، غیرعادی بودن هموگلوبین تشخیص داده می شود و بیماری گلبول داسی شکل، تالاسمی و سایر کم خونی های وراثتی تعیین می شود
بایوپسی و نمونه گیری از مغز استخوان: با استفاده از این تست، روند تولید گلبول در مغز استخوان تعیین می شود. این تست، ابزاری برای تشخیص کم خونی اپلاستیک می باشد و درصورتی از آن استفاده می شود که بیماری تاثیرگذار بر مغز استخوان (مثل لوکمی) باعث بروز کم خونی شود
شمار رتیکولوسیت: این واحد اندازه گیری تعداد گلبول های قرمز نورس است که پزشکان با استفاده از آن می توانند روند تولید گلبول قرمز را تعیین کنند
پزشک با بررسی سابقه کم خونی در خانواده، بیماری های دوران کودکی و داروهای مصرفی و همچنین با کمک برخی آزمایشات می تواند نوع کم خونی را تشخیص دهد
کم خونی ناشی از فقر آهن: پزشک دارویی را به صورت قطره برای نوزادان و اطفال و یا به صورت شربت یا قرص برای بزرگسالان تجویز می کند. درمان کم خونی معمولا 3 ماه طول می کشد که دراین مدت، ذخیره آهن در بدن آغاز می شود. پزشک افزودن غذاهای غنی از آهن را به وعده های غذایی کودک یا کاهش مصرف شیر را توصیه می کند اگر دختران نوجوان دچار کم خونی به همراه قاعدگی شدید و نامنظم هستند، پزشک داروهای هورمونی را برای تنظیم خونریزی آنها تجویز می کند مکمل های ویتامین B12 و فولیک اسید از جمله داروهایی هستند که برای درمان کم خونی ناشی از فقر مواد مغذی توصیه می شوند. این نوع کم خونی در کودکان بندرت مشاهده می شود کم خونی ناشی از ابتلا به بیماری عفونی معمولا زمانی بهبود می یابد که عفونت درمان شود. برخی مواقع مصرف یک داروی خاص موجب کم خونی می شود که دراین صورت، پزشک باید آن را قطع کند و یا داروی دیگری را با کمترین عوارض جانبی به بیمار تجویز کند
در بیماری کم خونی گلبول داسی شکل، تالاسمی و کم خونی اپلاستیک از پیوند مغز استخوان استفاده می شود. در این روش سلول های مغز استخوان از فرد دهنده برداشته شده و به رگ فرد تزریق می شود. سپس این سلول ها از طریق شریان های خون وارد مغز استخوان شده و شروع به تولید و ساخت گلبول های جدید می کنند
نوع، دلیل و شدت کم خونی کودکان به تعیین نوع مراقبت ها کمک می کند. کودکان، کم خونی را بهتر از بزرگسالان تحمل می کنند. کودک مبتلا به کم خونی نسبت به سایر کودکان و همسالان زودتر خسته می شود لذا معلمان و مربیان باید از بیماری کم خونی کودک مطلع باشند. اگر دلیل کم خونی کودک، فقر آهن باشد پس توصیه های پزشک در رابطه با تغییر رژیم غذایی و مصرف مکمل های آهن را دنبال کنید. در صورت بزرگ شدن طحال، کودک قادر به انجام بازی های ورزشی و تماسی نیست زیرا کودک در معرض خطر پارگی یا خونریزی طحال قرار دارد
