اولین نکته ای که شما به عنوان یک فرد دیابتی باید بدانید، این است که دیابت از جمله بیماری هایی است که در صورت کنترل نکردن آن، عوارض ناگواری به همراه دارد و موجب بروز بیماری های ثانویه می شود. البته شما به صرف دیابتی بودن دچار این عوارض نمی شوید. تحقیقات نشان داده است که هرچه بهتر میزان قندخون تان را کنترل کنید، احتمال کمتری دارد که به عوارض و مشکلات آن گرفتار شوید.دیابت می تواند روی جریان خون و اعصاب پا تاثیر بگذارد، به طوری که جریان خون پا را مختل می کند و به اعصاب پا صدمه می زند. این تغییرات پا را مستعد عوارض جدی از جمله زخم پا می کند. در معاینات معمول توسط پزشک معالج، جریان خون و حس پاهای افراد بررسی می شود. در بیماران با دیابت نوع یک، معاینه پاها پس از ۵ سال از شروع بیماری شروع می شود و در نوع ۲ سالیانه از زمان شروع بیماری انجام می شود. زخم قبلی یا تازه در انگشتان، سرد بودن، نازک شدن پوست، کبود رنگ شدن پوست، ترک های پوستی پاها و... از جمله مواردی است که در چکاپ های دوره ای مورد بررسی قرار می گیرد. در عین حال، بررسی هر روزه پاها از سوی خود بیمار، استفاده از جوراب و کفش مناسب در تمام طول روز و خشک کردن پاها بعد از حمام و استفاده از لوسیون روی پاها نه بین انگشتان مهم ترین راه پیشگیری توسط خود بیمار است.

در زیر شماری از اثرهای پای دیابتی را توضیح می‌دهیم:

• آسیب عصبی: بی‌حسی، سوزش شدید، درد، سرما، سوزن سوزن شدن یا گزگز پا در زمان استراحت پی‌آمد آسیب عصبی است. این عصب‌ها می‌توانند تأثیری واقعی را بر حس “موقعیت” به جا بگذارند و این امر به نوبه خود باعث می‌شود تا مفصل‌ها یا استخوان‌ها به مرور زمان متلاشی شوند.

• انسداد رگ‌های خونی یا کاهش جریان خون: این امر موجب می‌شود تا مواد مغذی کمتری به پا برسد. التیام یافتن زخم پای دیابتی در صورت نبود مواد مغذی کافی زمان بیشتری می‌برد یا زخم در برابر مشکلات ثانویه‌ای مانند عفونت آسیب‌پذیر می‌شود.

• ضعیف شدن استخوان: ضعیف شدن استخوان به انحراف پا می‌انجامد که بدشکلی و در نتیجه تغییر روش توزیع فشار توسط پا را به دنبال دارد.

• تخریب مفصل: مفصل‌ها به ویژه در ناحیه قوس تخریب می‌شوند. قوس در اثر این تخریب دیگر نمی‌تواند فشار را جذب کند و متلاشی شدن پوست اطراف نیز شروع می‌شود.

• تاول و پینه: تشکیل پینه یا تاول در میان بیماران دیابتی شیوع بسیار بالایی دارد. بیمار معمولاً در ابتدا با لکه‌های قرمز یا گرمی مواجه می‌شود که از فشار پوستی برطرف نشده و ناتوانی بیمار در احساس آن ناحیه ناشی می‌شود.

• زخم یا جراحت: پای بیماران دیابتی به دلیل از بین رفتن لایه‌های متعدد پوست به سادگی زخم می‌شود. التیام زخم پای دیابتی، که احتمالاً عفونی نیز می‌شود، نیاز به زمان زیادی دارد.

• عفونت استخوان: عفونت استخوان نمود نهایی تمام این اثرها و ابتلا به دیابت است. در این حالت متلاشی شدن بافت تا استخوان پیش می‌رود و عفونت ثانویه استخوان در بعضی موارد چاره‌ای جز قطع کردن پا باقی نمی‌گذارد.

معاینه پا در افراد دیابتی

از آن رو که دیابت بیماری تأثیرگذار بر بسیاری از بخش‌های بدن است، مدیریت موفقیت‌آمیز آن به رویکردی گروهی نیاز دارد. متخصص پا امروزه یکی از اعضا اصلی گروه درمان به شمار می‌رود که سودمندی بهره‌گیری از تخصص وی در جلوگیری از قطع عضو به اثبات رسیده است. بر اساس مطالعات انجام شده، حضور متخصص پا در تیم درمان پای دیابتی احتمال قطع عضو پایین تنه را تا 85 درصد کاهش می‌دهد و احتمال بستری شدن را به زیر 24 درصد می‌رساند. تشخیص زودهنگام و غربالگری و معاینه منظم پا توسط متخصص پا و مچ پا، پدیاتریست، نکات کلیدی در پیشگیری از قطع عضو به شمار می‌رود.متخصصان توصیه می کنند افراد مبتلا به دیابت لازم است به منظور بررسی احتمال وجود آسیب عصبی محیطی، سالیانه یکبار معاینه کامل پا را انجام دهند. این درحالیست که افراد دچار به آسیب عصبی محیطی می بایست به دفعات در طول سال معاینه های مربوط را انجام دهند. در معاینه کامل پا : پوست، ماهیچه ها، استخوان ها، سیستم گردش خون و حس در پاها بررسی می شود.

متخصص در طول معاینه کامل پای دیابتی، جریان خون و همچنین اعصاب مسئول ایجاد کننده حس در پا را به دقت بررسی می‌کند. این دو نکته بسیار مهم است، چون کاهش گردش خون و بی‌حسی پا دو عارضه‌ای هستند که نادیده گرفتن‌شان منجر به قطع عضو می‌شود. متخصص وضعیت پوست را نیز ارزیابی می‌کند و وجود بدشکلی‌هایی را در نظر می‌گیرد که احتمال عفونت را افزایش می‌دهد. وی حتی ناخن‌های انگشتان را نیز بررسی می‌کند، چون ضخیم شدن ناخن‌ها سبب ایجاد زخم‌های فشاری خواهد شد.

چنانچه مبتلا به دیابت هستید، حتماً هر سال معاینه کامل پای دیابتی را انجام دهید، حتی اگر سابقه ابتلا به مشکلات پا را نداشته‌اید. انجام این معاینه بهترین روش جهت تشخیص زودهنگام مشکلات پا است، به خاطر داشته باشید که هر گونه مداخله درمانی در مراحل اولیه بیشترین تأثیر را دارد و در این زمان بهترین فرصت پیشگیری از مشکلاتی وجود دارد که می‌تواند در آینده به خطرهای مرگبار تبدیل شود.

علائم و نشانه های هشدار دهنده زخم پای دیابتی

نشانه‌های هشداردهنده زخم پای دیابتی ها عبارت‌اند از:

• تغییر رنگ پوست
• ورم کردن پایین پا و مچ پا
• بی‌حسی پا یا انگشتان پا
• پا درد
• زخم باز روی پا که به آهستگی التیام می‌یابد.
• قارچی شدن و رشد داخل گوشت ناخن‌های انگشتان پا
• پینه یا میخچه خون‌آلود
• ترک‌های خشک پوستی، به ویژه اطراف پاشنه

نحوه انجام معاینه پاها در دیابت

• ست اندازه‌گیری حسی (QST): محرک‌های فیزیکی ضروری برای تجربه ادراک حسی در این ارزیابی غیرتهاجمی بدون درد اندازه‌گیری می‌شود. از آنجایی که این آزمایش کمّی است، می‌توان با دقت و صحت بالا میزان پیشرفت آسیب عصبی را دنبال کرد و اقدام پیشگیرانه لازم را انجام داد.

• اسکن فشاری پا: چون بیماران دیابتی گاهی حس پایشان محدود می‌شود، ممکن است ناحیه‌هایی دارای فشار بالا را حس نکنند. چنانچه این معضل درمان نشود، احتمال دارد ناحیه‌های دچار مشکل آسیب دائمی ببیند. متخصص پس از تعیین موقعیت نقاط فشار استفاده از کفی کفش یا کفش مخصوص را برای کاهش فشار و جلوگیری از بروز مشکلات آتی توصیه می‌کند.

• غربالگری بیماری‌های عروقی: در صورت تنگ و سخت شدن رگ‌های خونی، جریان خون در پایین پا و پا کاهش می‌یابد و در نتیجه آسیب‌های بافتی و عصبی بروز می‌یابد و زخم‌های کشنده و خطرناک روی پا ایجاد می‌شود. بیماران دیابتی مستعد ابتلا به بیماری‌های عروقی هستند که متأسفانه علیرغم شیوع بالا در معاینه‌های معمول پزشکی نادیده گرفته می‌شود. اما ما در این کلینیک تخصصی پا از آنالیزورهای عروقی پیشرفته‌ای برای اندازه‌گیری جریان خون داخل پا استفاده می‌کنیم. این آزمایش بدون درد به تشخیص زودهنگام بیماری‌های عروقی کمک می‌کند.

• معاینه ارتوپدی دقیق و کامل: متخصص پا در طول معاینه کامل پای دیابتی به دقت ساختار پا را بررسی می‌کند تا هیچ گونه بدشکلی، حتی جزیی نادیده نماند و از بروز مشکلات آتی جلوگیری شود.

• ارزیابی کفش: متخصص کفش (پد ارتیست) کفش مورد استفاده بیمار را از نظر شکل و اندازه بررسی می‌کند و در صورت لزوم پیشنهاد انجام تغییرات لازم یا تهیه کفش جدید را ارائه می‌دهد.

توصیه های مهم برای مبتلایان به دیابت

چنانچه مبتلا به دیابت هستید، برای مراقبت از پا  و پیشگیری از رخم پا نکات زیر را مد نظر قرار دهید:

• معاینه روزانه پا: پا و انگشتان را هر روز به دقت بررسی کنید تا متوجه وجود هر گونه بریدگی، کبودی، زخم یا تغییر در انگشت پا، به ویژه ضخیم یا بی‌رنگ شدن بشوید.

• برای جلوگیری از زخم پای دیابتی جوراب ضخیم و نرم بپوشید: از پوشیدن جوراب‌های درزدار خودداری کنید، چون ممکن است سایش درز روی پا به وجود آمدن تاول یا دیگر آسیب‌های پوستی را به دنبال داشته باشد.

• ورزش: پیاده روی به حفظ تناسب اندام و بهبود جریان خون کمک می‌کند. زمان ورزش کردن حتماً جوراب‌های ورزشی مناسب به پا کنید.

• خرید کفش مناسب و اندازه پا: شکل و اندازه پا به مرور زمان تغییر می‌کند. اندازه بودن کفش برای بیماران دیابتی بسیار مهم است.

• پابرهنه راه نرفتن: بدون پاپوش و کفش حتی در خانه راه نروید. احتمال بریده شدن و عفونت و ظهور علائم زخم دیابتی بسیار بالا است.

• هیچ گاه سعی نکنید پینه، میخچه یا زگیل را خودتان از پوست جدا کنید یا از بین ببرید. استفاده از فراورده‌های غیرتجویزی می‌تواند سوختن پوست و آسیب غیرقابل ترمیم و جبران‌ناپذیر پا را موجب شود.

• مراجعه به متخصص مدرن پا:پایش (چکاپ) منظم توسط متخصص پا، دست کم سالی یک بار، بهترین روش اطمینان از سلامت بودن پا است.

بررسی علائم دیابت پاها توسط پزشک متخصص

• درک حس پا را تست می کند.
• وضعیت گردش خون را در رگ های پا و ساق پا بررسی می کند.
• پزشک می تواند نحوه مراقبت صحیح از پاها را به فرد دیابتی آموزش دهد.
• در صورت لزوم، کفش و کف مخصوص برای فرد تجویز و طرز استفاده آن را توصیه می کند.
• درصورتی که فرد قادر به کوتاه کردن ناخن های انگشتان پای خود نباشد، پزشک معالج این کار را به طور صحیح انجام می دهد.
• فرد دیابتی در هر بار مراجعه به پزشک باید همکاری های لازم را انجام دهد و مشکلات مربوط به پاهای خود را بازگو کند. چه بسا ممکن است لازم باشد پزشک فرد را به یک  متخصص بیماری های پا ارجاع دهد.