مانند اعصابی که به عضلات چشم ها رفته و باعث حرکت آنها می شوند دستگاه اعصاب مرکزی از نیمکره های مغزی ،مخچه، بصل النخاع، اعصاب دوازده گانه جمجمه ای و ... تشکیل شده است.برخی از این اعصاب مانند عصب 3،4،6 در اثر دیابت آسیب می بینند .چون این 3 عصب باعث انجام حرکات متناسب در چشم ها می شوند، آسیب هرکدام از آن ها علائمی ایجاد می کند که شایعترین حالت آن دوبینی است البته این عارضه موقتی بوده و در عرض چند ماه به خودب خود از بین میرودو جای نگرانی برای بیمار وجود ندارد.
که خود به اعصاب حسی و حرکتی تقسیم می شوند. اعصاب حسی، وظیفه پیام رسانی از سطح پوست (سرما،گرما،سوزش) به مغز را دارند. اعصاب حرکتی از قشر مغز شروع شده و خود را به نخاع میرساند، سپس از آن خارج شده ، به عضلات رفته و آنها را به حرکت در می اورد.اعصاب حسی به خصوص در پا ها زودتر از اعصاب حرکتی آسیب های خود را نشان میدهد و گاهی از اولین علائمی هستند که بیمار را مبتلا کرده و او در هنگام انجام اقدامات تشخیصی و درمانی برای این حالات است که متوجه دیابت می شود. بیمار از گزگز، مورمور،خواب رفتگی و گاهی داغی یا سردی پاها شکایت دارد. احساس درد شدید در اندام ها بخصوص اندام تحتانی از دیگر نشانه های درگیری اعصاب حسی است. درد بخصوص در شب ، فوق العاده شدید و آزاردهنده بوده و گاهی شدت درد بیمار را به گریه می اندازد. برای درمان این درد ها ، داروهای متعددی وجود دارد که داروهای ضد افسردگی مانند آمی تریپتیلین، خواب آورهایی مانند کلونازپام و .... در این حالت کاربرد دارد این حالت معمولاً پس از گذشت 1 سال و با تخریب کامل اعصاب از بین می رود.
اختلال در اعصاب حرکتی محیطی در حالت پیشرفته آسیب ناشی از دیابت مشاهده می شود ف بیمار از ضعف عضلات شانه ای و قسمت های فوقانی اندام تحتانی شاکی است و به صورتی که گاهی در بالارفتن از پله ها یا بلند شدن از زمین دچار مشکل است متاسفانه در این حالت فعلاً درمانی موثر وجود ندارد و همچنان توصیه بر این است که از ابتلای به دیابت پیشگیری نمایید و یا در صورت ابتلا آن را جدی گرفته و قندتان را کنترل نمایید.
اعضایی مانند قلب ، دستگاه گوارش ودستگاه ادراری و تناسلی از اعصاب خودکار دستور می گیرند بنابراین اگر اعصاب خودکار در اثر دیابت آسیب ببیند علائم متعددی را بوجود می آورد .
به طور مثال اعصاب خودکار به قلب و عروق ما دستور می دهند تا هنگام بلند شدن از جایمان علاوه بر افزایش تعداد ضربان قلب ، عروق محیطی را تنگ نماید قلب تا فشارخون را ثابت نگه دارد تا از سرگیجه جلوگیری نماید. این دستورات در اثر آسیب اعصاب خودکار اجرا نمی شود و اکثر بیماران دیابتی در هنگام بلند شدن دچار سرگیجه شده و چشم هایشان سیاهی می رود. برای درمان این حالت می توان به بیمار گفت مایعات و نمک کافی مصرف نمایند همچنین استفاده از جوراب های واریس برای حمایت از اندام تحتانی می تواند موثر واقع شود.در صورت عدم جواب از طریق این اقدامات می شود با تجویز داروهایی که حجم آب بدن را زیاد می کنند یا تنگ کننده عروق استفاده نمود.
آسیب اعصاب خودکار در دستگاه گوارش به این صورت است که اغلب افراد دیابتی چندین سال قبل از شروع دیابت از سیری زودرس، سنگینی سردل پس از غذا خوردن،نفخ، دوره های اسهال و یا یبوست شاکی هستند . که اصطلاحاً به آن فلج معده دیابتی گفته می شود که با تجویز دارو توسط پزشک کمتر خواهند شد.
آسیب اعصاب خودکار در دستگاه تناسلی به این صورت است که هم زنان و هم مردان دچار آسیب و اختلال در دستگاه تناسلی ناشی از دیابت می شوند. شکایت اصلی مردان دیابتی، اختلال در نعوظ می باشد. که با افزایش سن همچنین مدت بیماری دیابت ، بر میزان شیوع آن افزوده می شود. گاهی یک بیمار برای اولین بار وقتی با این شکایت به پزشک مراجعه می کند متوجه دیابت خود می شود.
اختلال عملکرد جنسی ناشی از دیابت در زنان با سه شکایت کاهش میل جنسی، درد درهنگام آمیزش و کاهش نرمی واژن می باشد که پزشک اقدام به تجویز داروهای لازم برای رفع این مشکلات می نماید.
