در دنیای رژیم‌های کاهش‌وزن، برنامه‌های غذایی کم‌کربوهیدرات و پروتئین بالا، اغلب توجه بیشتری را به خود جلب می‌کنند. رژیم‌های پالئو، ساوت بیچ و اتکینز همگی در این دسته قرار می‌گیرند که گاهی‌اوقات از آنها به‌عنوان رژیم‌های کتوژنیک یا “کتو” یاد میشود. اما یک رژیم کتوژنیک واقعی با آن چیزی که این روزها مد‌شده است، کمی تفاوت دارد. رژیم کتوژنیک، یک رژیم “کم‌کربوهیدرات” و “پرچرب” است که اولین بار، برای درمان بیماران صرعی به کار گرفته شد؛ اما در حال حاضر، یکی از محبوب‌ترین رژیم‌های‌غذایی، برای کاهش وزن است. در این مطلب همه چیز را راجع به این رژیم پرطرفدار و مشهور یاد خواهیم گرفت. پس با دیابت شاپ همراه باشید!
به‌طور خلاصه، رژیم کتو رژیمی است که کربوهیدرات‌ها را محدود می‌کند و فواید زیادی برای سلامتی دارد. هنگامی که کربوهیدرات کمتری مصرف می‌کنید، بدن شما شروع به سوزاندن چربی برای سوخت می‌کند. این امر می‌تواند بدن شما را در یک حالت متابولیک به نام کتوز قرار دهد. در این حالت، کبد شما چربی را به مولکول‌های انرژی کوچکی به نام کتون تبدیل می‌کند که مغز و سایر اندام‌ها می‌توانند از آن به‌عنوان انرژی استفاده کنند. برای اینکه رژیم کتو را بهتر درک کنید، یک ماشین دوگانه سوز را در نظر بگیرید. این ماشین هم قابلیت روشن شدن با گاز را دارد و هم بنزین. اما این ماشین همیشه با گاز کار کرده است، حالا وسط راه گازش تمام و خاموش میشود. شما باشید چه کاری می‌کنید؟ خوب مشخص است که دکمه بنزین را می‌زنید؛ چون می‌توانید از سوخت جایگزین استفاده کنید. حتی با بنزین، ماشینتان بهتر و سریع‌تر هم کار می‌کند. بدن ما نیز، شبیه به همین ماشین است. دو نوع سوخت دارد: کربوهیدرات و چربی. حالا وقتی کربوهیدراتش تمام شود، چه اتفاقی می‌افتد؟ مطمئنا شما را وسط راه نمی‌گذارد؛ چون می‌تواند به جای کربوهیدرات، از کتون استفاده کند. کتون مولوکی حاوی چربی است که در زمان نبود قند در بدن تولید میشود تا به عنوان سوخت برای تامین انرژی استفاده شود. شاید به نظرتان عجیب بیاید که یک رژیم غذایی با چربی بالا (منظور، چربی‌های سالم مثل روغن نارگیل، روغن زیتون و… است) چطور می‌تواند به کاهش وزن کمک کند؛ در حالی که بارها و بارها شنیده‌ایم، برای لاغر شدن، نباید چربی مصرف کنیم؟
رژیم کتو مصرف پروتئین زیادی می‌طلبد. افزایش سوخت و ساز کتوز، به طور طبیعی، سوخت و ساز را تقویت می‌کند؛ پس از کالری چربی‌ها نترسید. با این کار چربی‌های سالم را به کتون‌های مفید، برای مغز و قلب تبدیل و از آنها به عنوان سوخت استفاده می‌کنید. طبق محاسبه‌های انجام شده در حالت کتوز، آقایان روزانه ۴۵۰ کالری و خانم‌ها ۱۵۰ کالری اضافه‌تر می‌سوزانند.
برخی افراد معتقدند که این نوع رژیم غذایی به افراد دیابتی کمک می کند. هر فردی نیازهای تغذیه ای متفاوتی دارد. امروزه پزشکان برنامه غذایی را بر اساس عادت های غذایی فعلی، ترجیحات فرد و قند خون یا وزن هدف برای آن فرد می نویسند. غذاهای دارای کربوهیدرات مانند نان، برنج، پاستا، شیر و میوه منبع سوخت اصلی برای بسیاری از فرآیندهای بدنی هستند. بدن از انسولین برای کمک به جمع آوری گلوکز ها از سطح خون و انتقالشان به سلول ها برای انرژی استفاده می کند. با این حال در فردی که مبتلا به دیابت است انسولین ندارد و یا اگر هم باشد به خوبی کار نمی کند. این اتفاق باعث می شود بدن نتواند از کربوهیدرات ها به صورت موثر استفاده کند و در عوض منجر به بالا رفتن قند در خون می شود. اگر فردی وعده غذایی با کربوهیدرات بالا استفاده کند سبب افزایش شدید قند خونش به خصوص در فرد مبتلا به دیابت خواهد شد. رژیم غذایی برای دیابت نوع 1 و نوع 2 مهم است. محدود کردن دریافت کربوهیدرات موضوع اصلی رژیم کتوژنیک است. محققان در ابتدا این رژیم را برای کودکان مبتلا به صرع در نظر گرفته بودند. با این حال برخی بررسی ها نشان دادند که کتوژنیک می تواند برای افراد مبتلا به دیابت نیز مفید باشد. برخی تحقیقات اظهار داشتند دنبال کردن رژیم کتوژنیک می تواند: خطر ابتلا به دیابت را در افرادی غیر مبتلا کم کند. کنترل گلیسمی در افراد مبتلا به دیابت را بهبود دهد. به افراد در کاهش وزن اضافه کمک کند.
پیشگیری از دیابت یکی از فواید رژیم کتو، از بین بردن چربی‌های اضافی بدن است. با توجه به اینکه این چربی‌های اضافه، ارتباط نزدیکی با دیابت نوع ۲ و پیش دیابت دارند، می‌توان نتیجه گرفت که این رژیم، برای افراد دیابتی خوب است. منظور از سندروم متابولیک، مجموعه‌ای از عوامل خطر مثل فشار خون بالا، سطح افزایش یافته انسولین، چربی اضافی در اطراف شکم و افزایش چربی خون است که با هم اتفاق می‌افتند و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته و دیابت را افزایش می‌دهند. نکته‌ی مهم اینجاست که این رژیم به دیابتی‌های نوع 1 توصیه نمی‌شود و دیابتی‌های نوع 2 نیز باید با احتیاط و زیر نظر پزشک از این رژیم استفاده کنند.
رژیم کتوژنیک به برخی افراد مبتلا به دیابت نوع 2 کمک می کند چون به بدن اجازه می دهد سطح گلوکز را در مقدار پایین اما سالم تثبیت کند. کاهش مصرف کربوهیدرات در برنامه غذایی می تواند افزایش شدید قند خون را از بین ببرد و نیاز به مصرف انسولین را کاهش دهد. پژوهش ها روی رژیم کتوژنیک در سال 2018 نشان داد این رژیم می تواند در کنترل سطح HbA1c مفید باشد. این به مقدار گلوکزی اشاره دارد که به همراه هموگلوبین در خون به مدت 3 ماه همراه می شود.
رژیم کتوژنیک می تواند به کاهش سطح قند خون کمک کند. برخی افراد مبتلا به دیابت نوع 2 که رژیم کتوژنیک را نیز دنبال می کنند ممکن است نیازشان به مصرف داروها کاهش پیدا کند. با این حال محققان هشدار دادند آنهایی که رژیم کتوژنیک را در کنار انسولین دنبال می کنند بیشتر در خطر هیپوگلیسمی ( قند خون پایین ) قرار دارند. هیپوگلیسمی زمانی اتفاق می افتد که سطح قند خون به 70 میلی گرم در هر دسی لیتر یا کمتر از آن می رسد. بهتر است زمانی که از دارو استفاده می کنید هر تغییر را با پزشک خود هماهنگ کنید. وقتی داروهای خاصی برای مقابله با دیابت استفاده می کنید، مصرف ناکافی کربوهیدرات می تواند برایتان خطرناک باشد.
رژیم کتوژنیک به چربی سوزی در بدن کمک می کند. وقتی فرد تلاش دارد وزن کم کند این بسیار عالی است. این مسئله برای افراد مبتلا به اضافه وزنی که در خطر پیش دیابت یا دیابت نوع 2 هستند بسیار مفید است. حتی مقدار کاهش وزن به واسطه رژیم غذایی و ورزش می تواند کنترل گلیسمی، سلامت کلی و توزیع انرژی در طول روز را در افراد دیابتی بهبود ببخشد. نتایج پژوهش نشان دادند افرادی که از رژیم کتوژنیک استفاده می کردند شاهد بهبود قند خون و کنترل آن بودند و برخی نیز کاهش وزن قابل توجهی را تجربه کردند.
رژیم کتوژنیک می تواند منجر به مزایای متنوع دیگری نیز شود از جمله:
کاهش فشار خون ، بهبود حساسیت به انسولین ، کاهش نیاز به داروها ، بهبود HDL یا چربی خوب بدون اضافه شدن LDL یا چربی بد ، کاهش در انسولین
رژیم کتوژنیک گزینه مناسبی برای کنترل گلوکز در برخی افراد مبتلا به دیابت نوع 2 است. از آنجا که رژیم کتوژنیک شامل تعویض به منابع انرژی مختلف است می تواند منجر به برخی تاثیرات منفی نیز شود. عوارض جانبی کوتاه مدت تغییر رژیمی می تواند شامل علائمی شود که شبیه به نرسیدن کافئین یا منع کافئین از بدن باشد. این علائم عبارتند از:
تب کتو، گروهی از علائم کوتاه مدت که شبیه به تب یا آنفولانزا هستند تغییرات محسوس در عادات روده مانند یبوست گرفتگی های ناراحت کننده پا کمبود انرژی محسوس در شدیدترین حالت، عوارض جانبی موقت هستند. معمولا افراد برای مدت طولانی مشکلات مربوط به سلامتی را تجربه نمی کنند.
تاثیرات طولانی مدت می توانند شامل پیشرفت سنگ کلیه و افزایش خطر شکستگی استخوان بر اثر اسیدوز باشد. دیگر مشکلات شامل خطر دیس لیپیدمی و افزایش احتمالی مراحل هایپوگلیسمی می شود. برخی بررسی ها روی حیوانات نشان دادند از آنجا که رژیم کم کربوهیدرات معمولا شامل چربی اضافیست به دلیل تجمع چربی ها در شریان ها ممکن است خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی افزایش پیدا کند. افراد مبتلا به دیابت بیشتر در خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی هستند. کودکان نیز ممکن است به دلیل کاهش سطح فاکتورهای رشد انسولین مانند که منجر به فرسایش استخوان می شوند دچار توقف رشد شوند. این یعنی استخوان های ضعیفی که با دنبال کردن رژیم کتوژنیک به شدت مستعد شکستگی می شوند. متاسفانه مدارک و اطلاعات درباره ادامه طولانی مدت رژیم کتوژنیک کم است و برای توصیه این رژیم به تحقیقات بیشتری نیاز است.
HbA1c برای ارزیابی اثر طولانی مدت رژیم کتوژنیک بر قند خون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. HbA1c گلوکز خون را در ۲−۳ ماه گذشته در بیماران دیابتی منعکس می کند.گزارش شده است که هنگامی که HbA1c تنها یک درصد کاهش می یابد، خطر سکته قلبی و عوارض عروقی به ترتیب ۱۴٪ و ۳۷٪ کاهش می یابد. بنابراین، سطح HbA1c اهمیت اساسی در ارزیابی کنترل قند خون، آشکار کردن مشکلات احتمالی در درمان و در نتیجه هدایت برنامه درمانی دارد.
کاهش HbA1c پس از رژیم کتوژنیک از ۰.۶ تا ۳.۳ بوده است. که با در نظر گرفتن همه عوامل به طور جامع، مطالعه فوق، کاهش ایده آل HbA1c را نشان داد. چرا که میانگین کاهش HbA1c 1.07 بوده ، که این میزان نشان می دهد که اثر رژیم غذایی ممکن است به اثرات ایده آل درمانی دارو نیز برسد.
به طور کلی، متخصصین امر سلامت رژیم کتوژنیک را به عنوان راهی برای کنترل دیابت توصیه نمی‌نمایند. شاید بهتر است افراد روی چنین مواردی تمرکز کنند: دنبال کردن رژیم غذایی سالم و متعادل همراه با دریافت مقدار زیاد میوه‌ها و سبزی‌های تازه، تقسیم نمودن مصرف کربوهیدرات به صورت متعادل در طول روز، خوردن چندین وعده غذایی کوچک در طول روز به جای یک وعده بزرگ، دنبال کردن توصیه‌های متخصص تغذیه که می‌تواند توصیه‌های فردی برای رژیم غذایی ارائه دهد. یک متخصص تغذیه به افراد کمک می‌کند برنامه تغذیه‌ای مناسب با سبک زندگی‌شان انتخاب کنند. افراد باید نوعی از رژیم غذایی را انتخاب نمایند که برایشان نتیجه بخش باشد.
