ارتباط بین خشکی چشم و دیابت
خشکی چشم یکی از مشکلات شایع چشمی است که می‌تواند کیفیت زندگی افراد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. در سال‌های اخیر، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که بیماری دیابت (به‌ویژه دیابت نوع ۲) نقش مهمی در بروز و تشدید خشکی چشم دارد. در حالی که بسیاری از بیماران دیابتی از عوارضی مانند نوروپاتی، رتینوپاتی یا آسیب کلیوی آگاهند، خشکی چشم گاهی نادیده گرفته می‌شود، در حالی‌که می‌تواند نشانه‌ای اولیه از عوارض چشمی دیابت یا حتی اختلال در عملکرد سیستم عصبی خودمختار باشد. در این مقاله به بررسی مکانیسم‌های فیزیولوژیکی، ارتباط بین خشکی چشم و دیابت می‌پردازیم.
خشکی چشم (Dry Eye Syndrome یا Keratoconjunctivitis Sicca) اختلالی است که در آن اشک کافی یا با کیفیت مناسب برای مرطوب نگه داشتن سطح چشم تولید نمی‌شود. این وضعیت می‌تواند باعث احساس سوزش، خارش، تاری دید، حساسیت به نور و گاهی اوقات درد چشم شود. دلایل خشکی چشم می‌توانند متنوع باشند، از جمله افزایش سن، استفاده از لنز تماسی، برخی داروها، بیماری‌های خودایمنی مانند سندرم شوگرن، و البته، دیابت.
دیابت، به‌ویژه زمانی که کنترل مناسبی نداشته باشد، می‌تواند به عصب‌های مسئول ترشح اشک آسیب وارد کند. همچنین، بالا بودن مزمن قند خون منجر به تغییراتی در ساختار و عملکرد غدد اشکی و سطح قرنیه می‌شود.
۱. آسیب به اعصاب محیطی و خودمختار
یکی از مهم‌ترین مکانیزم‌های بروز خشکی چشم در بیماران دیابتی، نوروپاتی محیطی و خودمختار است. عصب‌هایی که مسئول تحریک غدد اشکی برای ترشح اشک هستند، در اثر دیابت ممکن است دچار آسیب شوند، در نتیجه ترشح اشک کاهش می‌یابد.
۲. التهاب مزمن
دیابت با افزایش فاکتورهای التهابی در سطح بدن همراه است. این التهاب مزمن می‌تواند باعث تخریب سلول‌های اپیتلیال سطح چشم و غدد اشکی شود، که در نهایت منجر به کاهش کیفیت و کمیت اشک می‌گردد.
۳. افزایش اسمولاریته اشک
در دیابت، تغییراتی در ترکیب اشک ایجاد می‌شود که باعث افزایش اسمولاریته (غلظت) آن می‌گردد. این مسئله موجب آسیب به سلول‌های سطحی قرنیه و تشدید علائم خشکی چشم می‌شود.
مطالعات مختلف نشان داده‌اند که شیوع خشکی چشم در بیماران مبتلا به دیابت بیشتر از جمعیت عمومی است. به طور متوسط، حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد بیماران دیابتی درجاتی از خشکی چشم را تجربه می‌کنند. این رقم در افرادی که دیابت آن‌ها مدت طولانی‌تری داشته یا کنترل مناسبی روی قند خون ندارند، بیشتر است.
علائم ممکن است در بیماران دیابتی خفیف‌تر یا گاهی غیرقابل تشخیص باشند، به‌خصوص اگر نوروپاتی حسی نیز وجود داشته باشد. با این حال، شایع‌ترین علائم شامل موارد زیر است:
تشخیص خشکی چشم معمولاً با گرفتن شرح حال و انجام تست‌های ساده‌ای مانند تست اشک شیمر، بررسی زمان پارگی اشک (TBUT)، و بررسی سطح قرنیه با فلوروسئین انجام می‌شود. در بیماران دیابتی، بررسی همزمان نوروپاتی محیطی و ارزیابی قند خون نیز اهمیت دارد.
درمان خشکی چشم در بیماران دیابتی ترکیبی از روش‌های کنترل دیابت و مراقبت مستقیم از چشم است.
۱. کنترل قند خون
مهم‌ترین اقدام برای کاهش عوارض چشمی دیابت، کنترل دقیق قند خون است. ثابت نگه داشتن سطح قند خون می‌تواند از آسیب بیشتر به غدد اشکی و اعصاب جلوگیری کند.
۲. اشک مصنوعی و روان‌کننده‌ها
استفاده منظم از قطره‌های اشک مصنوعی بدون مواد نگه‌دارنده، به حفظ رطوبت سطح چشم کمک می‌کند.
۳. پمادهای چشمی شبانه
برای بیمارانی که علائم شبانه دارند، استفاده از پماد چشمی پیش از خواب توصیه می‌شود.
۴. ضدالتهاب‌ها
در موارد متوسط تا شدید، ممکن است پزشک قطره‌های کورتونی یا سیکلوسپورین (Restasis یا مشابه) تجویز کند.
۵. انسداد نقطه اشکی
در موارد شدید، بستن موقتی یا دائمی مجرای خروجی اشک (punctal plug) می‌تواند از تخلیه اشک جلوگیری کرده و رطوبت چشم را افزایش دهد.
خشکی چشم یکی از عوارض شایع اما کمتر شناخته‌شده دیابت است که می‌تواند در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، باعث آسیب‌های چشمی جدی شود. با آگاهی بیشتر بیماران و مراقبت مداوم توسط پزشکان، می‌توان از بسیاری از این مشکلات جلوگیری کرد. کنترل قند خون، معاینه‌های منظم، و رعایت نکات بهداشتی چشم، ابزارهایی کلیدی برای حفظ سلامت بینایی در بیماران دیابتی هستند.
