بیماری سلیاک که در مواردی با عنوان سلیاک اسپرو یا آنتروپاتی حساس به گلوتن هم عنوان شده، در واقع اختلالی است که در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن در برابر خوردن گلوتن ایجاد می شود.گلوتن نوعی پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار یا گندم سیاه است. اگر مبتلا به سلیاک باشید، روده کوچک در برابر مصرف غذاهای حاوی گلوتن از خود واکنش نشان می دهد.با گذشت زمان این واکنش ها، دیواره روده کوچک را تخریب کرده و مانع از جذب مواد مغذی خواهد شد.آسیب به روده اغلب علائمی مثل اسهال، ضعف عمومی، کاهش وزن، احساس پر بودن معده و کم خونی در پی داشته و ممکن است منجر به بروز اختلالات جدی تر در بدن شود.
عدم توانایی روده در جذب مواد مغذی در کودکان از رشد آنها جلوگیری کرده و در بزرگسالی علائم متعددی در پی خواهد داشت. اصولاً بیماری سلیاک درمان خاصی ندارد، اما داشتن یک رژیم غذایی فاقد گلوتن علائم و عوارض این واکنش ها را به حداقل می رساند.بیماری سلیاک اختلالی است که در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن در برابر خوردن گلوتن ایجاد می شود. این بیماری دارای علائمی همچون اسهال، ضعف عمومی بدن، نفخ، یبوست و… است.
علائم و نشانه های سلیاک بسیار متنوع است و در میان کودکان و بزرگسالان تفاوت های عمده ای وجود دارد. از جمله علائم گوارشی سلیاک در میان بزرگسالان می توان به این موارد اشاره کرد:
با این حال بیش از نیمی از بزرگسالان مبتلا به سلیاک علائمی غیر از علائم گوارشی را تجربه می کنند که شامل:
عدم توانایی روده در جذب مواد مغذی نیز چنین علائمی دارد:
حساسیت به گلوتن گاهی علائمی مثل خارش، التهاب و تاول در پوست ایجاد می کند. خارش و قرمزی اغلب در آرنج، زانو، کمر، کف سر و باسن اتفاق می‌افتد.این علائم در اثر آسیب به دیواره های روده کوچک بروز پیدا می کنند که در واقع نشانه ای از بیماری سلیاک است، اما اصولا آسیب های پوستی هرگز به اختلالات گوارشی مربوط نیستند.پزشک برای رفع این علائم پوستی استفاده از یک رژیم غذایی فاقد گلوتن یا مصرف دارو را توصیه می کند. در مواردی هم هر دو روش مورد استفاده قرار می گیرد.
در صورتی که بیش از دو هفته درگیر علائمی مثل اسهال یا هر ناراحتی گوارشی دیگری شدید مسئله را با پزشک در میان بگذارید. در کودکان اگر شاهد ضعف، رنگ پریدگی، تحریک پذیری، کندی رشد، مدفوع حجیم و بدبو بودید حتما به پزشک مراجعه کنید.قبل از برنامه ریزی برای رژیم فاقد گلوتن در این مورد با پزشک مشورت نمایید. در صورتی که قبل از انجام آزمایش سلیاک، مصرف گلوتن را قطع یا کاهش دهید، احتمال خطا در نتیجه آزمایش بیشتر است.بیماری سلیاک ارثی است. اگر یکی از اعضای خانواده شما درگیر این بیماری است، از پزشک در مورد اینکه آیا شما نیز نیازی به انجام آزمایش دارید یا خیر سوال کنید.به علاوه برای افرادی که بیماری های زمینه ای مثل دیابت نوع ۱ دارند، آزمایش می بایست تحت نظر پزشک انجام شود.
عوامل ژنتیکی و همچنین مصرف غذاهای حاوی گلوتن به عنوان علل بروز علائم فوق معرفی شده اند. با این حال علت اصلی بیماری سلیاک هنوز مشخص نیست.عادات بد غذایی در کودکان، عفونت دستگاه گوارشی و باکتری های روده نیز بخش دیگری از علل احتمالی این بیماری هستند.گاهی اوقات سلیاک یا حساسیت به گلوتن پس از عمل جراحی، بارداری و زایمان، عفونت‌های ویروسی یا ابتلا به استرس و اضطراب در فرد پدیدار می شود.زمانی که سیستم ایمنی بدن نسبت به وجود گلوتن در غذا واکنش شدید نشان می دهد، پرزهای دیواره روده کوچک آسیب خواهند دید. این پرزها مسئول جذب ویتامین ها، مواد معدنی و دیگر ترکیبات مغذی موجود در غذاها هستند.در صورت آسیب دیدن یا از بین رفتن این پرزها مقدار جذب مواد مغزی، فارغ از میزان مصرف شما، کاهش خواهد یافت.
امکان ابتلا به سلیاک در افرادی که یکی از این موارد را داشته باشند بیشتر است:
بیماری سلیاک در صورتی که به درستی تحت مراقبت و کنترل قرار نگیرد موجب چنین عوارضی خواهد شد:
گاهی بیماری سلیاک با رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن بهبود پیدا نمی کند. در چنین شرایطی احتمالا هنوز رژیم غذایی فرد حاوی خوراکی هایی است که گلوتن داشته، اما فرد اطلاعی از آن ندارد. در چنین شرایطی باید حتماً برای تنظیم رژیم غذایی با متخصص تغذیه در ارتباط بود.
افرادی که درگیر سلیاک بدون واکنش هستند ممکن است یکی از این شرایط را داشته باشند:
در موارد نادری حتی رژیم غذایی فاقد گلوتن هم علائم فرد را کاهش نمی دهد، چون روده کوچک دچار آسیب جدی شده است.در صورتی که ۶ ماه تا ۱ سال پس از رعایت رژیم فاقد گلوتن تاثیر مثبتی در بهبود علائم آن نداشتید، برای پیگیری مسئله حتماً با پزشک متخصص در ارتباط باشید.
درصد زیادی از مبتلایان به سلیاک نسبت به وجود این بیماری در خود بی اطلاع هستند. دو نوع آزمایش خون به تشخیص این بیماری کمک می کند:
اینکه آزمایش تشخیص بیماری سلیاک قبل از داشتن رژیم غذایی فاقد گلوتن انجام شود، اهمیت بسزایی دارد. کاهش مقدار گلوتن مصرفی در اثر رعایت رژیم غذایی ممکن است نتیجه آزمایش را با خطا مواجه کند.در صورتی که نتیجه آزمایش خون مبتنی بر وجود علائمی از سلیاک در بدن بود پزشک در مرحله بعد انجام این دو مورد را توصیه می کند:
به نظر می رسد رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن تنها روش موجود جهت کنترل بیماری سلیاک است. به جز گندم، این غذاها نیز حاوی گلوتن هستند:
متخصص تغذیه با ارائه یک رژیم غذایی کامل و سالم و در عین حال فاقد گلوتن به بهبود علائم در فرد کمک می کند.اگر فردی مبتلا به سلیاک باشد مصرف حتی چند میلی گرم گلوتن هم برای وی مضر است، هرچند علائم خاصی بروز نداده باشد.
گلوتن نه تنها در غذا، بلکه در داروها یا حتی ترکیبات غیر خوراکی نیز موجود است، مواردی مثل:
حذف گلوتن از رژیم غذایی، التهاب روده کوچک را کاهش داده و به بهبود علائم کمک می کند. در کودکان سرعت بهبود وضعیت روده ها بیشتر از بزرگسالان است.
اگر کم خونی یا کمبود مواد مغذی در بدن بیمار شدید باشد، پزشک مصرف مکمل ها را توصیه می کند، مکمل هایی مثل:
در اغلب موارد مکمل ها به صورت قرص تجویز می شوند، اما در صورتی که روده در جذب مواد مغذی دچار مشکل باشد پزشک نمونه تزریقی را توصیه می کند.
قرار گرفتن تحت مراقبت پزشکی کمک می کند تا اثرگذاری رژیم فاقد گلوتن مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شود این روش درمانی نتیجه‌ای در پی داشته یا خیر.پزشک از طریق آزمایش خون وضعیت بیمار را بررسی می کند. در بسیاری از افراد عدم مصرف گلوتن موجب بهبود وضعیت روده ها می شود. مدت زمان بهبود روده ها در کودکان ۳ تا ۶ ماه و در بزرگسالان تا چند سال است.در صورتی که پس از رژیم غذایی علائم همچنان ادامه داشت، باید از طریق آندوسکوپی، وضعیت روده بررسی شود تا پزشک از فرآیند بهبود آن اطمینان حاصل کند.
اگر سلیاک در فرد شدید باشد امکان بهبودی وضعیت روده وجود ندارد. پس فرد باید بستری شده و در شرایط بیمارستانی تحت مراقبت قرار گیرد. این شرایط تا حدودی جدی و خطر آفرین است و تاکنون روشی برای درمان یا کنترل علائم آن یافت نشده.
اگر مبتلا به سلیاک هستید باید از مصرف غذاهای حاوی گلوتن پرهیز کنید. پزشک متخصص یا مشاور تغذیه به شما کمک می کند تا یک رژیم فاقد گلوتن برای خود داشته باشید.
توجه به برچسب ها: تا حد ممکن از مصرف غذاهای آماده و بسته بندی شده پرهیز کنید، مگر این که دارای برچسب فاقد گلوتن باشند.
علاوه بر غلات، ماکارونی و غذاهای پخته شده، دیگر خوراکی هایی که ممکن است حاوی گلوتن باشند عبارتند از:
مصرف بسیاری از غذاها در رژیم غذایی فاقد گلوتن مجاز است، غذاهایی مثل:
رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن کمی سخت و در مواردی دلهره‌آور است. رعایت این نکات کمک می کند تا بهتر با این شرایط سازگاری داشته باشید:
